Rufsete år for lokale bønder

Etter ein solid auke i dekningsbidraga i bondenæringa i både 2021 og 2022, blei fjoråret bratt for mange bønder på Haugalandet. Dette er mellom anna eit resultat av at koronamarknaden», kor grensense var stengde og bøndene mest kunne produsere det dei makta, og meire til, no er historie. I tillegg har kostnadar, speiselt for fôr og straum, gått i taket. Det same har renta.

— Så langt ser diverre 2023 litt meir rufsete ut enn mange hadde trudd. Nedangen i dekningsbidrag var venta, men den er nok større enn innrekna, seier Andreas Lundegård i SpareBank 1 SR-Bank Landbruk.

Alle 2023-tala frå dei 1900 kundane deira på Haugalandet er ikkje klare, men dei har laga ein analyse som dekkjer rundt 600-800 gårdsbruk. Den viser at grovfôrbaserte produksjonar slik som mjølk- og storfe er dei som lidde mest i fjor. Årsaka litt først og fremst i stor kostnadsvekst, spesielt i grofôrproduksjonen (gjødsel, red. merknad). Endra lagerverdiar slår også inn.

Mjølk og ammeku

I 2023 opplevde mjølkekyrne eit fall i dekningsbidrag per ku frå 39.000 kroner til 30.000 kroner, ein nedgang på 22 prosent. Dette skjedde i eit år der inntekta per liter mjølk var stabil, på rundt 6,75 liter, men kort utgifter til gjødsel og fôr auka markant.

Ammeku-produksjonen, som har med biffproduksjon å gjere, er eit område som har vore spesielt hardt råka. Her har dekningsbidraget per ku falle frå 18.000 kroner i 2022 til under 9.000 kroner i 2023, noko som er meir enn ei halvering av fortjenesta.

—Det vert produsert meir biff enn Ola Nordmann greier ete, slår Lundegård fast.

Overproduksjon og reduserte utbetalingsprisar til bonden har dermed vore med på å forverre situasjonen.

Ei tilskotsauke på 5.000 kroner per dyr veigde opp ein del, men ikkje for alt.

Sau og gris

Sauebøndene har også kjent på nedgangen. Dekningsbidraget per sau har falt frå 1.060 kroner i 2022 til 650 kroner i 2023.

— Både sau og ammeku ligg nedst på inntektssida, og kostnadane herja jardt med dekningsbidraget i båe produksjonar, i så måte ei lite ønskt utvikling, seier han.

Heldigvis viser ein auke i tilskot på 650 kroner per sau til 2.350 kroner at det er politisk vilje til å støtte sauenæringa, som er særlig avhengig av offentleg støtte for å vere lønsam.

Griseproduksjonen står som eit av dei få lyspunkta, med eit dekningsbidrag som tangerte rekordnivået frå 2022 på 601 kroner per gris. Likevel, med stor produksjon følgjer stor sårbarheit for svingningar i marknaden, noko som kan føre til økonomiske utfordringar framover.

— Trass relativt god produksjonsøkonomi er det liten lyst og evne til auka investeringar i gris, seier han.

Lundegard peiker også på at politisk bestemte tilskot har auka og skal dekke opp for noko av kostnadsveksten, men mange bønder føler det som ei belastning på likviditeten å måtte vente på utbetalinga av tilskotet året etter.

Utelet ikkje tvangssal

Spesielt nyetablerte, og dei som til dømes har gjort store investeringer for å kome krav om lausdrift i staden for båsdrift, kjenn at rentenivået svir.

— Når renta på berre eit par år hat gått to-tre prosent til sju prosent, så slår det hardt ut på botnlina om du har lånt 10 millionar kroner. For dei betyr endring på fire prosent betyr 400.000 kroner meir i renter, peikar han på.

Lundegård har vore økonomirådgjevar i landbruket i 25 år, og berre vore borti to-tre tilfelle av tvangssal i tidlegare tøffe tider. No ser han ikkje vekk i frå at det kan kome nokre slike tilfelle. Han viser til at bønder som tidlegare har løyst tøffe tider med å springe litt fortare og jobba litt meir ved sida av gardsdrifta, no kanskje må bruke meir tid på garden og har mindre tid til å drive med andre ting.

— Kjenner ein ting butte er det i alle fall viktig å tidleg kontakte rekneskapsførar og bank, og ikkje gjer som strutsen og stikke hovudet i sanden, seier han.

Han legg til at etablerte bønder med stabilt god drift opplever balansert likviditet, medan det er nyetablerte eller bønder med stor produksjon, gjerne har kjent meir på det å halde likviditet i kostnadsauken.

Betring i sikte

Han ser litt lysere på 2024.

— Sjølv om 2023 såg litt rufsete ut, så investerer bøndene for framtida. Per mars 2024 er Innovasjon Norge-potten alt brukt opp på nye mjølkefjos , og iveren etter å skaffe seg landbrukseigedom er høg, med god etterspurnad på dei eigedomane som kjem ut på frihandel.

Han meiner også det er gledeleg å sjå at ein del piler peikar rette vegen.

— Gjødsel- og energiprisar har vist ein markant nedgang, kraftfôrpris er spådd ned 10-15 prosent, og bøndene og staten greidde å landa ein fornuftig jordbruksavtale i 2023. Så blir det spanande å sjå kva maidagane i 2024 vil bringe – samstundes ser gjerne marknaden noko lysare ut. Bonden treng ei styrka framtidstru, så det er viktig å få skuta attende på sporet frå 2021/2022, seier han.