Ole (62) frå Skånevik var død i ein halv time – no er han tilbake i full jobb

Vi skal tilbake til sundag 12. juni i fjor. Ole Funderud og kona Heidi Wannberg har passa nokre av barnebarna sine frå laurdag til sundag. Då dei kom heim til huset sitt i Skånevik sentrum i kveldinga, syntest dei at det var litt tidleg å ta kvelden. Dei bestemmer seg å gå ein tur bort til Skånevik Fjordhotel, for å slå av ein prat med Inger Karin Larsen, hotellsjefen. Der blir dei ei stund, og klokka blir nesten 22 om kvelden når dei ruslar heimover og småpratar.

Det er berre eit par hundre meter frå hotellet til huset deira, det som tidlegare har vore ein hermetikkfabrikk, og som står i krysset Strondavegen/Åsheimvegen. Langs vegen passerer dei Gjestgjevargarden. Det er då at Heidi brått merkar at Ole er blitt så stille. Og at han ikkje lenger går ved sida av ho. Heidi snur seg, og ser noko ho aldri kjem til å gløyme. Ektemannen, som ho har halde samen med heilt sidan dei trefte kvarandre på dans i Skjold i tenåra, ramlar om.

— Det var heilt rart å sjå. Han fall saman som eit trekkspel, fortel ho og illustrerer med armane korleis den høge mannen hennar nærmast folda seg på asfalten.

Ole blir liggande livlaus på bakken. Mannen ho har fire barn og 13 barnebarn saman med.

Skulle han verkeleg forlate ho slik? Nei, han skulle ikkje det. For dette er forteljinga om kor godt det kan gå. Når lukka står ein bi, og ein har eit hjelpeapparat som fungerer.

Heidi spring bort til mannen sin.

— Eg var overtydd om at han var død. Eg sjekka ikkje pulsen ein gong, fortel ho.

Men ho fiskar mobilen opp frå lomma si og ringer 113. Dei gjer ho instruksjon om å setje på høgtalar, og gå i gang med hjarte- og lungeredning.

Utrulege tilfeldigheiter

Heidi er ikkje kome til kompresjon nummer 30 før det første av fleire tilfeldige under skjer denne kvelden. For brått rundar ein skikkelse svingen frå Åsheimvegen og kjem i retning mot dei. Og av alle skånevikingsbuar som kunne ha kome til staden denne kvelden, er det ikkje mange som har same bakgrunn som 64-åringe Torkel Evenseth. Den Skånevik-busette tromsøværingen har 37 års fartstid, mellom anna på SeaKing redningshelikopter og fem år på ambulansehelikopter. No er han pensjonert, men det meste går på automatikk for den røynde redningsmannen. Han tar over hjartekompresjonen, og kommanderer Heidi til å ta seg av innblåsingane. Slike førebur dei seg til å jobbe fram til anna redningspersonell skal kome.

Berre eit lite steinkast nord for staden kor Torkel og Heidi no jobbar intenst for å få liv i Ole ligg Larsens Bakeri. Innehavar Ragnvald Larsen har høyrd at noko skjer utanfor, og tittar ut av vindauget frå leilegheita i andre etasje. Han kaster på seg jakka og spring ut.

Året før var nettopp Ragnvald den som ivra mest for å skaffe midlar til ein hjartestartar, på fagspråket kjent som defibrillator. Ein som skulle henge utandørs i bygda. Han kunne dermed enkelt dirigere andre hjelparar til å springe og hente den.

Rangvald skjønte ikkje først kven det var som låg på asfalten. Det er Ole» ropte Heidi til meg. Rangvald og Ole er bestekameratar.

— Då blei eg sjokkert, og måtte sette med ned på trappa til Gjestgivargarden litt, for å hente meg inn litt, fortel han.

Både Ragnvald og Ole er med i Gutteklubben grei». Det er ein gjeng godt vaksne karar som dei siste åra har tatt initiativ til ein rekke små og store prosjekt for å gjere det meir attraktivt å bu i Skånevik.

Og hjartestartaren var det Ole Funderud som monterte på veggen utanfor Funtek-bygget i sentrum.

Tre gonger blir dei to elektrodane til hjartestartaren festa på kroppen til Ole, og elektrosjokk gitt. Utan respons.

Brøla som eit dyr

Samstundes som elektrodane blir montert på den tredje gongen kjem First Responder-teamet til Skånevik brannvesen til staden. Ole og Heidi sin son Jonny jobbar i brannvesenet og er ein av dei som kjem til. Han syt for at mora blir avlasta i livredningsarbeidet. Brannvesenet har også med hjartestartar, lik den Torkel allereie jobbar med. Og i eit fjerde forsøk med elektrosjokk, då med First Responder-teamet sin hjartestartar, får dei reaksjonen dei nesten har gitt opp å få. Ole sitt hjarte slår! Då har det gått nesten ein halv time sidan dei starta med hjarte- og lungeredninga.

— Det eg hugsar best er at Ole byrja å brøle. Det var som å høyre eit stort dyr, fortel Heidi.

Smertebrøla heng truleg samen med at ei rekke ribbein er knekt i samband med hjartekompresjonen. Ole blir dopa ned med smertestillande. Samstundes høyrer dei alle lyden av ambulansehelikopteret som landar på Skånevik ferjekai. Ambulansebilen, som kom nesten samstundes som helikopteret, fraktar Ole til helikopteret, som igjen flyg Ole til Haukeland universitetssjukehus i Bergen.

Ambulansepersonellet insisterer på å følgje Heidi heim. Det set ho pris på.

— Legen på ambulansen var så flink, og fortalde meg om kva som hadde skjedd, kva som skulle skje vidare.

Seinare på natta får Heidi telefon frå sjukehuset i Bergen. Ho blir fortald av ein lege at det ser ut til å gå bra med Ole. Det blir samtidig gitt eit tydeleg helsing frå sjukehuset til dei som hadde stått på med hjarte- og lungeredninga om at dei har gjort ein særs god jobb.

Saman med sønene Torstein, Sølve og Jonny tek Heidi snøggbåten til Bergen grytidleg måndag morgon. Trass i den lovande telefonsamtalen med legane, omtalar ho reisa som å vere i eit vakuum.

— Eg kopla ut alt. Det var ikkje eit alternativ at han ikkje skulle overleve. Me heldt pusten og håpa på det beste, fortel ho.

— Kva har skjedd?

Morgonen etter vaknar Ole på sjukehuset. Med familien rundt seg, og fullt av leidningar kopla til kroppen. Og utan å forstå kva som har skjedd. Han hugsa ingenting sjølv frå den dramatiske kvelden.

— Kva er det som har skjedd eigentleg? undra Ole.

Familien og legane kunne fortelje. Om hendinga, og om kor heldig han hadde vore.

Ole måtte rett nok gjennom ein røff lungebetennelse, noko som er vanleg etter å ha tatt i mot hjarte- og lungeredningar, men etter til saman 11-12 døgn på sjukehus, dei tre første i Bergen og dei siste ni i Haugesund, var han heime att. Han kom seg fort.

— Det som er det mest utrulege er at eg ikkje har fått noko varige men av dette, seier han.

Både Ole og kona Heidi har tenkt mykje på den dramatiske sommarkvelden. Hadde dei til dømes rokke å runde hushjørnet og Ole hadde falle om framfor trappa i bakgarden deira trur ikkje Heidi at ektemannen hadde vore i live i dag.

— Då hadde ingen sett oss, og eg hadde vore åleine med hjarte- og lungeredninga. Det hadde eg nok ikkje klart åleine, seier ho stille.

Både Ole og Heidi er særs delaktige i bygdas store og pågåande dugnadsprosjekt, bygginga av utandørs-bassenget Sjøkanten Trivsel. Det blir mellom anna finansiert gjennom ein brukthandel i Skånevik. Ole hadde vore travel med førebuinga til opninga av butikken i vekene i forkant av hjartestansen.

— Men eg har god kapasitet, eg stressar ikkje seier han.

— Nåja, du stressa no på ganske mykje den tida, seier Heidi med ei steng mine mot mannen.

Og heilt sidan påske i fjor hadde han kjent på litt smerter i brystet. Men Ole hadde aldri vore den som sprang ned dørstokken til legen i tide og utide. Han hadde heller ikkje snakka med nokon om smertene i brystet. Under ein sykkeltur nokre veker før hadde han også kjent på smerter. Men han kjende inga trong til å gå til legen.

— Uff, det er jo berre toskeskap at eg ikkje gjorde det, seier han i dag.

På sjukehuset blei det konstatert ei tett blodåre.

Ole var sjukemeld i to månadar før han gav beskjed om at han ville på jobb igjen. Han er altmoglegmann» på Møbelringen i Etne. Legen gav klarsignal med atterhald om at han måtte ta det med ro i starten. Han jobba først to veker halvt, så var han tilbake i full stilling. Ferietur til Albania blei det også i fjor sommar.

Ole føler at han har fått livet sitt tilbake. Og han er blitt meir bevisst på helsa si. Han går turar, og er blitt ein ivrig bærplukkar. Mannen som har røykt ein 20-pakning om dagen i 40 år har også stumpa røyken.

— Eg slutta då eg gjekk i bakken. Eg fekk jo ein god start som røykesluttar på sjukehuset, kor dei sette røykeplaster på med, ler han.

Få overlever

Kaia Skromme er overlege ved invasiv seksjon ved hjarteavdelinga på Haukeland universitetssjukehus i Bergen. Det er ho og hennar kollegar som opnar opp tette blodårer når akutt hjartesjuke pasientar kjem inn på sjukehuset, før dei blir overført til intensiv avdeling.

På generelt grunnlag kan Skromme stadfesta at Ole Funderud har vore utruleg heldig som har overlevd hjartestans. Ho syner til Norske hjartestansregister, som viser at berre 11 prosent av alle som får hjartestans overlever dei næraste 30 dagane. Og i tilfelle som Funderud sitt, kor pasienten er klinisk død i nesten ein halv time, er det ikkje mange som lever over.

— Ein treng nok berre eit par fingre for å telje kor mange av 100 som overlever slike tilfelle, seier ho.

Kombinasjonen av at Funderud fekk raskt hjelp, og at ein fekk på plass ein hjartestartar så kjapt, trur ho gir ei god forklaring på kvifor det gjekk så bra med han. At det var ein røynd redningsmann som tilfeldigvis kom til staden så raskt, trur ho også har bidratt.

— Kvaliteten på hjartekompresjonane som gis er naturlig nok betre hos ein som er godt trena og har god røynsle med hjarte- og lungeredning, seier ho.

Det er ikkje alle forunt å ha ein redningsmann rundt hjørnet når ein får hjartestans, men ifølgje Skromme er Noreg faktisk i verdstoppen når det gjelde kunnskap om hjarte- og lungeredning blant folk flest.

— Dei fleste får hjartestans når dei er heime. Og 83 prosent av dei som opplever hjartestans får hjelp med ein gong. Det er veldig gode tal, fortel ho.

Og det å få hjelp med ein gong er avgjerande.

— Sjansen for å overleve hjartestans fell 10 prosent for kvart minutt som går utan hjarte-lunge-redning, seier Skromme.

Om ein står overfor ein medvitslaus pasient som ikke pustar normalt, så er det viktig å kome raskt i gang med hjarte- og lungeredning. Å sjekke for puls først kan vere å miste verdifull tid, ifølgje overlegen.

— Det kan i utgangspunktet vere vanskeleg å finne puls. Difor er det betre å gå i gang med hjarte- og lungeredning med ein gong. Om pasienten likevel ikkje treng hjarte- og lungeredning, vil pasienten vere i stand til å gi uttrykk for det raskt, seier ho.

Statistikken for overleving viser at det også er viktig å få gitt elektrosjokk tidleg, og her kjem fordelen med å hjartestartar i nærleiken.

— Jo tidlegare ein får sjokka pasienten, jo betre, seier ho.

Ho presiserer at sjansen for å overleve hjartestans også aukar der ein har tilgang til hjartestartar berre kort tid før ambulanse er på plass.

— Difor er det viktig å ha tilgang til hjartestartar i distrikta, kor det gjerne kan ta litt tid før helsepersonell kjem til staden, meiner ho.

Ho presiserer at tilgangen på hjartestartar ikkje gir nokon garanti for overleving.

— Det handlar også om i kva grad hjartet er mottakeleg for å kome inn i rett rytme, seier ho.

Skromme nyttar høvet til å minne om 113-appen.

— Bruker ein den appen får AMK-sentralen nøyaktige koordinatar på kor du oppheld deg i same augeblink som når du ringer inn. Appen gir også tilgang til eit kart som viser kor næraste hjartestartar er, seier ho.

— Ei billig investering

Både Ole Funderud og hans livreddarar gjer seg tankar om kor viktig det er å gjere hjartestartarar tilgjengelege døgnet rundt. I dag heng dei fleste innelåst om natta.

113-appen til Norsk Luftambulanser viser kor det heng hjartestartarar. Ifølgje den er det berre ein utandørs i Skånevik. Men ifølgje Funderud heng det i tilllegg ein utandørs hos Skånevik Mekaniske Verkstad, og det er ein inne på helsetasjonen. Det er uvisst kvifor desse ikkje er avmerka i kartet i appen.

Torkel Evenseth, som ikkje berre er Funderud sin livreddar, men også styremedlem i bygdeutviklingslaget som løyvde midlar til hjartestartaren som redda Ole sitt liv, er ikkje i tvil om at det offentlege burde bidra med midlar til fleire utandørs hjartestartarar.

— Å montere offentlege hjartestartarar er sannsynlegvis den billigaste investeringa Etne kommune aldri har gjort, seier han.

Han meiner det burde vore fleire hjartestartar rundt om i Etne-bygdene, og er klar på at Ole er svaret på kvifor kommunen bør ta den kostnaden.

— Ole har mange år igjen i produksjon som skattebetalar. Samfunnsøkonomisk sett er det eit skup at han overlevde. Han fekk rett nok to veker på sjukehus, som i seg sjølv kostar mange tusen kroner. Men under andre omstende kunne han hamna på institusjon resten av livet. Då snakkar me mange millionar kroner i utgifter for det offentlege, seier han.

Vurderer hjartestartarar

Hilde Selland Winterthun er kommunalsjef for helse og omsorg i Etne kommune. Ho seier at ho er glad for at det hang ein hjartestartar utandørs som kom Ole Funderud til hjelp, men at kommunen per i dag ikkje har plan for etablering av fleire slike. Men ho kan fortelje at kommunen no jobbar med ein overordna plan for kommunen sin helseberedskap. Planen skal opp til politisk handsaming i løpet av første halvår 2024.

— I den samanheng blir det vurdert om hjartestartarar, utanom dei som er tilknytt kommunale tenester som first responder, legekontor og liknande, også skal plasserast ut i bygdene, seier ho.

Men om hjartestartarar i bygdene blir ein del av ein overordna kommunal plan, er det for tidleg å seie noko om.

Å etablere slike hjartestartarar, og drifte dei, har også ei kostnadsside.

Difor er det noko som eventuelt vil kunne kome opp som ei politisk sak, seier ho.

Ein hjartestartar kostar typisk mellom 12.000 og 20.000 kroner. Dei fleste hjartestartarane er følsame for kulde, difor vil kostnad til eventuelt varmeskap kome i tillegg.