Nytt liv i gamalt tun

Med Storavatnet som nærmaste nabo og omkransa av skog og fjell ligg Nesheimstunet i Vats. I over 600 år har nesheimsfolket rådd grunnen på storgarden Nesheim som ein gong i tida utgjorde heile vestsida av Storavatnet. Opp gjennom åra har garden blitt delt opp i mindre bruk.

— Garden har vore i same slekta sidan 1400-talet, seier ekteparet Elisabeth Kallevik Nesheim (63) og Bjørn Steinar Nesheim (63).

Sjølv overtok Bjørn Steinar sin del av garden Nesheim etter faren Sverre Nesheim for snart 40 år sidan, og i 2002 kjøpte han søskenbarnet sin gard like ved. Dei to gardsbruka blei slått saman til ein gard som ekteparet Nesheim dreiv fram til 2016 før dei overlet drifta til sonen Eirik.

— Eirik er nummer 17 i rekkja, seier ekteparet.

Nesheimstunet

Då bruka blei slått saman stod Elisabeth og Bjørn Steinar brått som eigarar av eit gamalt våningshus frå 1850 og ein gamal driftsbygning frå seint 1500, i tillegg til garden dei allereie dreiv. Det meste stod til forfall på det nyinnkjøpte gamletunet, og mykje hardt arbeid måtte til skulle bygningane bergast. Taket på løa hadde sige og var i dårleg forfatning, og hovudhuset trengte ei skikkeleg overhaling dersom det igjen kunne brukast som bustad.

— Plutseleg hadde me to tun. Me hadde kjøpt oss arbeid, seier Bjørn Steinar og såg føre seg uendeleg mange timar med arbeid dersom bygningane skulle reddast.

Men der husbonden såg arbeid, såg kona moglegheiter.

— Eg ville ha løa som vedlager, men så ønskte Elisabeth selskapslokale, seier han.

Til alt hell gjekk kona på garden av med sigeren.

Mykje arbeid

Vegen mot målet om å gjenskapa liv på tunet og har vore lang og arbeidskrevjande. For å oppfylla Elisabeth sin draum om selskapslokale i løa og overnattingstilbod i gamlehuset måtte det endringar til. Første post på programmet var å søkja om bruksendring til næringslokale. Så stod tilkomstvegen for tur. Og ikkje minst måtte den elektriske kapasiteten aukast kraftig for å mellom anna takla energikrevjande kjøkkenutstyr.

— Å få bruksendring gjekk ganske greitt, men det var ikkje nok kapasitet på straumlinja så me måtte leggja ny kabel. Det måtte me sjølv kosta, seier dei.

Straks formalitetar og ny straumkabelen var på plass starta renoveringsarbeidet med bygningane. Utstyrt med ein særdeles stor porsjon arbeidslyst og pågangsmot sette ekteparet i gang. Fagfolk blei hyra inn, vener og familie stilte opp der dei kunne hjelpa til og sjølv tok dei eit tak straks det faste arbeidet var unnagjort og dei hadde ei ledig stund.

Ekstra fart på hammaren blei det då eit tantebarn hausten 2011 ymta frampå at ho ville ha bryllaupsfesten i løa året etter. Og slik blei det, sjølv om det heldt hardt å få alt klart til den store dagen. Rennande vatn i springen kom på plass dagen før den store bryllaupsfesten og for å få nok straum til dei store omnane på kjøkkenet måtte eigarane setja si lit til eit aggregat.

— Det har vore mykje arbeid. Me var byggherrar sjølve og har gjort mykje sjølv, seier Elisabeth og Bjørn Steinar.

Det omfattande restaureringsarbeid gav resultat og i dag kan folk finna kvile for natta i det gamle hovudhuset og dei andre romma, feira merkedagar i eit unikt selskapslokale i den gamle løa og nyta eit godt måltid mat med lokale ingrediensar i løa eller i Oldemors hus. Nesheimstunet er blitt ein populær og unik samlingsstad for både bygdefolk og tilreisande, og lokkar til seg besøkjande frå innland og utland.

Oldemors hus

I det gamle hovudhuset på garden, også kalla oldemors hus, er det meste ført tilbake til tida då huset stod nybygd på midten av 1800-talet. I bestastova er langbordet dekka til gjestebod og på lemen står sengene oppreidd og klare til å ta imot overnattingsgjester. Malte blomsterdekorasjonar, som Bjørn Steinar si tante Solveig malte langs taklistene i bestastova like før krigen, er like fine i dag som den dagen dei blei sett opp og gjenspeglar stilen i stova. Den gamle gruva på kjøkkenet er bygd av gamalt material funne under golvet og syt for varme i huset. Det klassiske interiøret med lysekroner, nostalgiske veggur og biedermeier-stolar pregar dei to stovene i huset, medan gamle fotografi og maleri prydar veggene.

Nesheimstunet tilbyr overnatting både i Gamleløa og Oldemors hus og har plass til 18 overnattingsgjester fordelt på 8 rom.

Formannsskapsmøte

I gamle dagar budde det på det meste 29 personar på garden og det gamle gardshuset har husa både gardseigarar, tenestefolk og ferdafolk opp gjennom åra. Men også viktige politiske beslutningar har blitt tatt mellom dei fire veggene i oldemors hus.

Ein formannskapsprotokoll datert 20. desember 1890 viser at her stod det første formannskapsmøte i Vats Herred. I protokollen står det å lesa: Aar 1890 den 20 Desbr samlede Vats-Herres-Formenn og Representanter sig på Nesheim i Lars Johansons Hus- efter man forud foretaet mundlig indkaldelse for i dette Møde at foretage valg paa Ordfører og Viceordfører for 1891.

Protokollen er tatt vare på av dagens eigarar og ligg tilgjengeleg for alle gjester som ønskjer å læra litt om gardshistoria.

Gamleløa

Ekteparet Nesheim, med Elisabeth i spissen, har sans for å ta vare på det gamle. Ekstra godt kjem dette til syne i den gamle løa. Også den har gjennomgått ein omfattande restaureringsprosess og er forvandla frå ei falleferdig rønne til ein eineståande bygning proppfull av gamle minne.

Det gamle taket har fått nytt skiferdekke av Ottaskifer frå tidlegare Solfonn hotell, eit reisverk i stål er sett opp innvendig for å stabilisera konstruksjonen og nye vindauge er plassert på utsida av dei gamle fjøsvindauga enkelte stader. Den eldste delen av løa er datert til slutten av 1500-talet og er seinare bygd ut i fleire omgangar. Restar av den opphavlege trekonstruksjonen er tatt vare på og utgjer eit dekorativt innslag i den store selskapssalen, og i fleire bjelkar inne i løa kan ein framleis finna synlege bevis som dokumenterer alderen på løa.

— Det er hogd inn trekantar i bjelkane. Det viser at eldste delen er seint 1500, og er stadfesta av arkeolog, seier Elisabeth.

Frukost i bingen og middag i fjosen

Fjosen og Grisebingen i første etasje er omgjort til storkjøken. Her kan gjestane som besøkjer tunet nyta ein god frukost der dyra tidlegare fekk servert sine måltid. Langbordet i frukostrommet er sett saman av dørblad frå sakrestiet i Vats kyrkje og gamle eggkorger har fått nytt liv som taklampar. Ein gamal etasjeomn er omgjort til barskap og eit dekorativt handlaga treskap frå 1834 har fått heidersplassen på ein av langveggene.

— Særleg utlendingane synes dette er eit fantastisk rom, seier Elisabeth.

Selskapslokalet vegg i vegg med plass til fleire titals gjester er dekorert med gamle lysekroner og staselege sitjegrupper i fornem rokokkostil. Veggene er kvitkalka og listene langs veggen er av ekte marmor.

— Listene stod lagra på den gamle sardinfabrikken i Ølen, fortel Bjørn Steinar som også sikra seg andre både golvbord og anna som kunne koma godt med under arbeidet med løa.

— Fabrikken var riven ned og me fekk kjøpa tømmer, fliser og porselen, seier han.

Bryllupssuite

Opp gjennom åra har det blitt feira mange bryllaup på Nesheimstunet, og fleire skal det bli. Då kan det koma godt med å ha ei eigen bryllaupssuite det brudeparet kan trekkja seg tilbake når festen er over. Den gamle siloen i løa er utstyrt med alt som trengst for ein god natts søvn, så her kan brudeparet nyta sine første timar som nygifte. Rommet osar av romantikk og nostalgi med sine gamle rokokkomøbler og ei herskapeleg dobbelseng og ikkje minst med den vesle balkongen med handlaga rekkverk i smijern

— Fram til koronaen kom hadde me 14 bryllaup i året. I fjor hadde me seks og også i år ser det ut til å bli bra. Me har bestillingar to til tre år fram i tid. Fleire ønskjer å feira dagen sin der me ordnar alt. Me har både blomsterdekoratør og konditor tilsett, seier ho.

Arbeidsplass

I dag er Nesheimstunet ein ettertrakta stad å feira merkedagar, ha leiarsamlingar, firmafestar eller ta turen innom få seg eit måltid mat. Tunet tilbyr også konsertar, arrangerer strikkekveldar og driv cateringverksemd. Maten er heimelaga og basert på lokale ingrediensar, og skulle ein få lyst på ein ekstra godbit til kaffien kan ein bestille kaker og andre søtsaker for å ta med heim eller ta turen når Nesheimstunet arrangerer Afternoon tea i ekte herskapeleg stil. Her finn ein både scones, makronar, heimelaga sjokolade og andre godsaker på menyen.

— All mat er heimelaga. Me handlar lokalt og nyttar alt, seier Elisabeth som saman med Cathrine Hamre Tindeland syt for mat på bordet.

Tindeland er ei av to fast tilsette i tillegg til eigarane som står for drifta av Nesheimstunet. I tillegg har dei praksiselevar i restaurantfag, sal-og service og reiseliv, og tilkallingshjelp når det er bruk for ekstra hender.

— Me har tre elevar i praksis ein dag i veka, seier Elisabeth.

Første året tunet var i drift hadde dei 1.200 personar på gjestelista. Året etter, i 2013, var talet auka til 2500. I dag har dei slutta å telja kor mange gjester som årleg ønskjer mat og overnatting. I fjor omsette Nesheimstunet for rundt 3 millionar.

Vil halda fram

Sjølv om det er sonen i familien Nesheim som står som grunneigar av Nesheimstunet har mor og far sikra seg bruksrett til tunet så lenge dei ønskjer å driva.

— Me har bruksrett til oldemorshuset, løa og garasjen til pensjonsalder, seier ekteparet.

For å sikra framtidig drift har dei eit håp om å få skilja tunet frå garden.

— Det er for mykje arbeid å driva gard pluss Nesheimstunet, så me ønskjer å skilja frå tunet og driva det, seier dei.

Etter mange års arbeid er det meste på tunet restaurert og mannen i huset ser seg endeleg ferdig med oppussingsoppgåvene. Men for Elisabeth er arbeidslista ennå ikkje heilt tom.

— Eg ønskjer meg gardsbutikk og utestove på tunet. Og me har ein skitskut der me kan har vinkjellar. Der kan me ha vinsmaking, drøymer Elisabeth og kikkar forsiktig bort på ektemannen.

Om kona på tunet får det som ho ønskjer vil tida vise. Men ho har jo greidd det før.