Nesten 100 år med ferjedrift

Lydlaust sig den over fjorden, den nye ferja som kom i drift i sambandet Skånevik-Utåker-Matre for drygt tre år sidan. Den miljøvenlege plug-in elektriske hybridferja MF Matre» båten har plass til 199 passasjerar og 50 personbilar, og trafikkerer strekninga frå tidleg morgon til seine kvelden.

Den lydlause og miljøvenlege båten står i stor kontrast til tidlegare ferjer der store forbrenningsmotorar slukte litervis med diesel for å sikra framdrifta. Når motoren på MF Matre» treng påfyll av drivstoff er det berre å sikta seg inn mot ladestasjonen ved kaien og i løpet av ti minutt har batteripakken fått påfyll av energi og er klar til nye rundturar over fjorden.

— Det var ein stor overgang frå sist ferja. Det er ein stillare kvardag. Ikkje så mykje dur og bråk. Det er blitt betre arbeidsmiljø både i styrehuset og resten av båten, seier kaptein Jan Sigurd Handeland frå Valen og er full av lovord om den nye skuta.

Han har jobba på sambandet i seks år og trivst svært godt. Tre veker i strekk bur og jobbar han på ferja, før han kan ta ein like lang og velfortent pause.

— Me som er på dekk går sama turnus som matrosen, og bur om bord når me har vakt, seier han.

MF Matre»

MF Matre» er bygd av skipsverftet Vard og er spesialdesigna for transportkonsernet Boreal. Båten kom i drift i 2020 og avløyste ferja MF Kvinnherad» som hadde trafikkert strekninga Skånevik-Utåker-Matre sidan 2012. Toppmoderne utstyr gjer arbeidskvardagen lettare både for dei som styrer båten og dei som held eit auge med motoren.

Under overfarten går det meste på automatikk, men når båten skal leggja til kai må kapteinen eller styrmannen ta over.

— Over fjorden går me på autocross. Når me går til land styrer me manuelt, fortel overstyrmann Karoline Ommer frå Halsnøy.

På alle turane, med unntak av dei tidlegaste morgontimane, går ferja på straum.

— Båten går 99 prosent på batteri, men det er lov å bruka noko biodiesel. På grunn av morgonturane då me har kortare ladetid må me bruka litt diesel, seier kaptein Handeland.

Den nye ferja taklar både vind og skodde, men av og til kan svært sterk vind by på utfordringar når båten skal leggja til kai. Særs austavinden kan riva godt inn fjorden og når det står på som verst kan den 28 meter lange kaien i Skånevik blir for liten til å gje god nok støtte for den 68 meter lange skuta.

— Kaien i Skånevik er ikkje lang nok, seier kapteinen og skulle helst sett at kaien blei utvida slik at båten kan liggja trygt også i ruskevêr.

Pendling

Til dagleg blir ferjestrekninga nytta til varetransport, av reisande som tek turen for nyta den flotte naturen ferjeturen byr på og av folk som reiser med ferja for å koma seg til og frå jobb. For Evy Anne Tjelmeland frå Kyrping i Etne kommune har ferjeturen vore ein del av arbeidsvegen i 16 år, og ho trivst godt både med ferjeturen og jobben som spesialsjukepleiar ved Valen sjukehus.

— Eg likar godt jobben og då kan eg køyra litt. Det blir ein vane med ferjeturen. Eg kviler i bilen og har alltid med pute og pledd. Den nye ferja er ei flott ferje, men eg saknar kafeen, seier Tjelmeland som etter tallause turar over fjorden har blitt godt kjent med både mannskap og andre pendlarar.

— Eg kjenner godt alle, seier ho.

Ein av dei Tjelmeland ofte møter på si reise mellom Skånevik og Utåker er matros og billettør Terje Eikemo. 66-åringen frå Utåker har jobba på ferjesambandet i mange år, og har dei siste 20 åra hatt ferja som sin faste arbeidsplass.

— Eg starta i tidleg alder, rundt 17 år gamal og har jobba her i fleire epokar. Det er ein kjekk arbeidsplass og eg trivst godt på jobb. Og det var eit eventyr å få oppleva den nye ferja. Den er eit eventyr i forhold til dieselferja, seier den erfarne matrosen og set pris på kontakten med dei reisande enten det er kjensfolk eller turistar.

— Det hender ofte av eg slår av ein prat med passasjerane og ein del turistar er interessert i turområde og fjordane her, seier han.

For nokre år tilbake var ferjeruta over Skåneviksfjorden gjerne førstevalet når folk skulle reisa til mellom Skånevik og Kvinnherad. I dei seinare åra har reisemønsteret endra seg noko, og etter at Folgefonntunellen opna i 2001 er det fleire som vel det ferjefrie alternativet.

— Før reiste mykje folk her, men reisemønsteret har endra seg, seier Eikemo.

For matrosen frå Utåker har ferja vore ein viktig del av livet sidan han var liten gut. I 1907 starta bestefaren Fredrik Eikemo ekspedisjon for HSD-båtane og butikk ved sjøkanten på Utåker, og då han døydde i 1938 tok sønene Alf og Torgeir over. Her blei det handla med bensin, diesel, kraftfôr og anna som høyrer med når ein driv landhandel. I tillegg ekspederte dei båtar og bussar. Terje Eikemo overtok etter sin far Alf og dreiv butikken fram til 2008, før butikken vart lagt ned etter over 100 års drift.

— Me hadde ekspedisjon og butikk på kaien på Utåker. Her blei eg kjent med mykje folk, minnest den tidlegare handelsmannen.

Det er ikkje berre standarden på ferjene som har endra seg opp gjennom åra. Også kaien har endra seg til det betre. Dei første ferjekaiane langs ferjesambandet hadde ein heilt annan standard enn kaianlegga me er kjent med i dag. Ofte bestod kaien av ferjelemmar i tre som blei dratt i posisjon ved hjelp av rein muskelkraft eller med hand-drivne spel. Først på byrjinga av 1960-talet kunne ferja leggja til kai ved nye moderne kaianlegg i Utåker, Matre og Skånevik. I dag er alle kaianlegga utrusta med ladestasjonar for ferja og sanitæranlegg til glede og nytte for reisande.

Tre tiår i HSD

Fram til Boreal overtok ferjesambandet var ferjene eigd eller leigd av Hardanger Sunnhordlandske Dampskipsselskap (HSD), Tide og Norled. 69 år gamle Leif Idar Matre frå Skånevik er ein av mange som har hatt sitt dagleg arbeid ved ferjesambandet. Han gjekk av med pensjon for nokre år sidan etter 33 år i HSD, dei siste 20 åra av sitt yrkesaktive liv på ferjesambandet Skånevik-Utåker-Matre. Han har mange gode minne frå tida i transportkonsernet, enten som bussjåfør, trailersjåfør eller som matros og billettør på ulike båtar, og han treivst som plomma i egget både som sjåfør og som tilsett på ferja.

I dag har han nyta synet av ferja frå stoveglaset heime i Skånevik og mimra over tida då han ønskte bilar og passasjerar velkomne om bord.

— Det var ein grei arbeidsplass. Me hadde det kjekt i lag og me hadde ein grei turnus med døgnskift 14 dagar på og 14 dagar av. Og me var glad for å ha kosten om bord, seier Matre.

Arbeidsoppgåvene bestod i hovudsak av billettsal og vedlikehald, og når det passa seg slik blei det ein innom styrehuset. Det var alltid fem personar på jobb og når styrmannen eller kapteinen trengte ein liten kvil trødde matrosen til.

— Før fekk me koma opp å manøvrera ferjene til kai. Det var det første me lærte, seier han.

Matrosane tok som oftast også på seg oppgåva som billettør, og med pengeveska og billettapparatet rundt skuldra heldt han styr på pengar og passasjerar. I dag går all registrering via mobiltelefonen, men før datamaskinen festa grep gjekk alt manuelt.

— Det var mykje kjekkare før. Det var ikkje det stresset og kavet. Både kapteinen og chiefen fekk meir arbeid då datamaskinen kom. Det var heile tida noko nytt. Men for billettøren blei det enklare. Før sleit me på tunge pengevesker og billettmaskinar, minnest Matre.

Når båten var inne til årleg sjekk og vedlikehald var det matrosen si oppgåve å ta del i malingarbeid og rustfjerning.

— Me låg på verkstad enten på Rubbestadneset eller Bergen rundt 10 dagar kvart år, seier han.

Lite uhell

Ferja tøffa, då som nå, trufast på si rute over fjorden og det var sjeldan at alvorlege hendingar oppstod. Litt røff landgang i uroleg sjø kunne det til tider bli, men elles gjekk det meste godt.

— Me var ikkje borti alvorlege ting, men litt dundring i kaien skjedde av og til. Me segla sjølv om det bles stikker og strå eller om skodda låg tung. Me hadde radar, men når det var svært tjukk skodde hende det at folk stod på kaien og banka på oljefat slik at me skulle høyra lyden, seier han og smiler.

Ferja gjekk i rute frå klokka 6 om morgonen til rundt halv elleve om kvelden, og den var sjeldan forseinka. Men hende det at bussen var litt sein, venta ferja med å leggja frå kai.

— Før var det korrespondanse med hurtigbåt og buss, og før venta både buss og båt på kvarandre. Dette var mykje betre før, seier Matre.

96 år med ferje

Den første ferjeruta i Hordaland som kom i 1928, gjekk mellom Utåker, Skånevik og Fjæra. Den gong var det motorkutteren MK Jøsenfjord» som sytte for at folk og køyretøy kom seg velberga over Skåneviksfjorden. Ferja var bygd i 1916 i Jøsenfjorden og gjekk først i lokaltrafikk mellom Jøsenfjorden og Stavanger, før den i 1928 blei leigd av Hardanger Sunnhordlandske Dampskipsselskap (HSD) for bruk i ferjerute Utåker-Skånevik-Kyrping-Fjæra. MF Jøsenfjord» hadde plass til 3 personbilar.

I åra som kom har ei rekkje ferjer frå ruteselskapet HSD trafikkerte ferjestrekninga. MK Kinsarvik» avløyste den innleigde Jøsenfjord i lokalruta Utåker-Skånevik-Kyrping- Fjæra frå 1933 til 1952. I 1949 kjøpte Sverre Brendeland frå Skånevik skøyta Lekna» som var sertifisert for passasjerføring og blei leigd inn av HSD på trekantsambandet Utåker-Matre-Skånevik. Kutteren Mikal», eigd av skåneviksbuen Ole Mikal Åsheim var også å finna på ruta. I likskap med dei andre kuttarane kunne denne ta med nokre få bilar på dekk.

Utover på 1960-talet og starten av 1970-talet gjekk bilferjene Arnljot», MS Kvikk III, MF Osafjord», MF Huglo» og MF Rosendal» i rute mellom Skånevik-Utåker-Matre.

Arnljot»

Båten Arnljot» var rekna som den første bilferja som kom i drift på ferjesambandet. Den hadde plass til 50 passasjerar og opptil 6 bilar. Arnljot trafikkerte sambandet i nærmare 10 år frå 1951 til 1962 då MF Osafjord» tok over.

Det er fortalt om trebåten Arnljot» at motoren av og til svikta, og ferja blei liggjande på rek ute i fjorden. Og ein gong bles det så mykje at ferja hamna oppunder land på Ølfernes og passasjerane som skulle til Utåker blei sett i land og måtte gå langs sjøkanten inn til Utåker.

Ei anna historie fortel ein lastebil som blei plassert feil på dekk og førte til at båten fekk sterk slagside. Vêret var dårleg og skipperen bestemte seg for å søkja ly før lastebilen kunne flyttast og ferda kunne gå vidare inn til Skånevik.

I 1973 blei bilferja MF Fitjar», med plass til 50 køyretøy, levert frå Haugesund Slip til HSD og gjekk i sambandet Skånevik-Matre-Utåker i to periodar fram til 2010. Frå 2011 til 2012 var ruta betjent av MF Ølen» med plass til 199 passasjerar og 51 personbileiningar, og frå 2012 til 2020 var det MF Kvinnherad» som frakta folk og bilar over fjorden.

MF Kvinnherad» blei bygd i 1978 ved Bolsønes Verft i Molde for HSD, og hadde plass til 66 personbilar og 198 passasjerar. Bilferja var bygd i stål og hadde ein toppfart var 12 knop.

I dag er det Matre» som gjer jobben.