Hexacage i sentrum på hektisk Aqua Nor-veke

Det er trongt om plassen på den vestlandske fellesstanden innerst i hall A. Det har det vore frå dørene opna tysdag morgon, og til årets store happening innan oppdrett og akvakultur stengte ned torsdag ettermiddag.

– Me har hatt ein eventyrleg pågang. Eg har jobba hjå dei store (AKVA og Scale) i mange år, men maken til dei tre siste dagane har eg aldri tidlegare opplevd på Aqua Nor. Og eg har vel vore her alle gongane sidan 1996, seier Stig Førre.

Første desember i fjor vart han tilsett som dagleg leiar i Westcon Hexacage. For å arbeida heilt og fullt med noko som kan koma til å revolusjonera oppdrettsnæringa, når det kjem til lukka anlegg i sjø. Det var det veldig mange som ville høyra meir om blant dei langt over 20.000 som hadde funne vegen til det enorme messeområdet i og kring Trondheim Spektrum.

– Vi har ikkje nett vore arbeidsledige. No håpar eg berre røysta held nokre timar til.

Lang ventetid

Som alle andre har også Westcon venta på ei havbruksmelding som skulle kome med føringar og informasjon, og ikkje minst gje meir konkrete svar om køyrereglane for den vidare oppdrettsstrategien til AS Norge.

– Eit samla storting vedtok at meldinga skulle vere på plass tidleg i 2024. Det skjedde ikkje. Ho vart først skubba fram til sommaren, så til hausten og sidan til jul. 23. desember kom ministeren og sa at det kjem noko til våren. Dette har vore den store utfordringa både for oss som driv med utvikling av lukka teknologi, og oppdrettarar og investorarar som ønskjer å posisjonere seg, fortel Førre.

Lite konkret

I april kom endeleg meldinga, men signal og regelverk var slett ikkje i ei slik form som mottakarane hadde håpa på. Overordna står det jo at ein ønskjer vidare vekst, og at selskap som klarar å produsera med mindre enn fem prosent død fisk – og null lus – skal få sjansen til å utvida produksjonen.

Men framleis er regelverket for lukka anlegg svært lite konkretisert. Vil dei som nyttar seg av lukka merdar sleppe unna grunnrenteskatt?

– Me er i dialog med både selskap og grupperingar som ønskjer å prøve ut løysinga vår, men som framleis ventar på at det regulatoriske må kome på plass, seier Førre.

Tilbakemeldingane frå marknaden på Hexacage-løysinga er like fullt av det svært positive slaget.

– Både store, mellomstore og mindre aktørar i næringa seier rett ut at dei har stor tru på systemet vårt.

Ein innlandsfisk»

Stig Førre er fødd og oppvaksen fjernt frå salt hav og store brottsjøar. På Voss. Men han har like fullt gjort sjøen og teknologiutvikling innan akvakultur til eit solid levebrød.

– Eg flytta frå Voss i det eg var ferdig på vidaregåande, og då snakkar me omtrent same dagen, smiler 54-åringen.

Turen gjekk til Haugesund og maritim høgskule, og sidan har det ikkje vorte veldig mange vendereiser til Vossevangen.

– Haugesund har vorte heime for meg, sjølv om eg i periodar meir eller mindre har budd i ein koffert, seier han som i løpet av ein tjueårs-periode har jobba i alle land i verda der dei driv med fiskeoppdrett.

Passa fint no

– Då Arne Matre spurde om eg kunne vera interessert i å kikka litt på kva Westcon dreiv med, viste han meg ein film dei hadde fått laga om Hexacage-konseptet. Det var verkeleg interessant. Eg har sett lukka teknologi i mange år, men aldri noko der ein kan tikke av alle boksane. Dette var noko anna. Og sidan det er eit felt eg ikkje har arbeidd med tidlegare, trigga det litt ekstra, seier vossingen med ein ekstremt omfattande akvakulturell CV.

– Eg var nok også kome til eit punkt der det var fint om eg kunne få sove litt meir i mi eiga seng. Og roa meg litt ned i Haugesund. Då passa det ekstra godt å få arbeide opp mot Ølen.

Førre er tydeleg på at oppdrettsnæringa er på full fart mot ein tilnærma samla postsmolt-strategi.

Press på land

– Enkelt forklart handlar det om å setje ut større fisk i sjøen, slik at tida til sjøs vert monaleg kortare enn i dag. I takt med at etterspurnaden etter større smolt aukar, vil det ganske raskt oppstå eit kapasitetsproblem på land. Då må ein finne alternativ. Lukka anlegg i sjø er heilt klart eit slikt, og ikkje minst er det langt rimelegare. Ein kilo tilvekst i ein lukka tank, krev mykje mindre fôr og energiforbruk, enn i ei open merd.

Førre vil gjerne presisera at han ikkje er nokon ambassadør for å stenga ned opne merdar.

– Det fungerer også veldig godt. Men kan du ha fisken berre ni månader i sjøen, mot 18 som er vanleg i dag, seier det seg sjølv at utfordingar med lus og anna vert monaleg redusert. Og det er jo det ein gjer med bruk av postsmolt. Rett og slett tek ned den tida fisken står i sjø. Lusebehandling av fisk er truleg det mest krevjande ein oppdrettslaks vert utsett for, og kan slike prosessar reduserast til berre éin gong, eller kanskje ingen, då er veldig mykje gjort.

Stort volum

Hexacage-konseptet legg til grunn at god biologi er god økonomi.

– Me har i stor grad teke dei gode løysingane som skjer på land, ut i store, lukka tankar på sjøen. Der kan me ha full kontroll på vasskvaliteten, samt at måten tankane vert kopla saman, gjer at dei vert liggjande omtrent heilt i ro, forklarar dagleg leiar.

Kvar av dei seks ståltankane i eit anlegg rommar 21.000 kubikk med vatn. Om ein fyller på med ekstra oksygen, kan ein ha 60 kilo fisk per kubikk, når slaktinga er rett rundt hjørnet. Eit kjapt reknestykke seier at det vert 1,2 millionar tonn med fisk i kvar ståltank.

Look to Canada

Mange utanlandske selskap og interessentar har den siste veka fått presentert Hexacage-løysinga. Mellom dei ein trio frå Canada. Den eine arbeidar på den canadiske ambassaden i Oslo, medan dei to andre held til i London, og er knytt til det canadiske verkemiddel-apparatet.

Dei har av naturlege årsaker ekstra stor interesse for det som har skjedd på utviklingsfronten i Ølen dei tre siste åra. I Canada har nemleg styresmaktene gått svært tydeleg til verks. Iallfall på vestkysten. Har du ikkje fisken i lukka anlegg innan utgangen av 2026, misser du retten til å produsere oppdrettsfisk. På austkysten kan ein førebels halde fram med dei meir konvensjonelle metodane. Enn så lenge.

Tida er inne

– Det er ingen tvil om at Hexacage også er rigga for eksport til utlandet. Men i første omgang ønskjer me å få ut eit pilot-anlegg i fjordbassenget kring oss, der me kan testkøyre det nokre månader, og plukke opp potensielle feil og manglar, seier Førre.

Westcon har jobba i tre år med å få fram konseptet. Dei har teke seg god tid, vore tett på oppdrettsselskap og biologane, slik at dei skal treffa på planken når dei først går tungt ut.

– No skal me rett heim, samla troppane, finne fram kalkulatoren og følgje opp ei rekkje invitasjonar og førespurnadar. Det er snakk om å gå i dialog for å få den første kontrakten på bordet. At me har treft kjenner eg meg ganske trygg på. Men det er først når blekket på papiret har tørka, og kontrakten er signert, at me får dokumentasjon på det.